ارزش راستگویی و صداقت در روایات
امام صادق علیه السلام ، سرلوحه دعوت همه پیامبران را «راستگویی» و «امانت داری» می داند و می فرماید:
«اِنَّ اللّه َ عَزَّوَجَلَّ لَمْ یَبْعَثِ الاْنْبیاءَ اِلاّ بِصِدْقِ الْحَدیثِ وَ اَداءِ الاْمانَةِ اِلَی الْبِرِّ والفاجِرِ.» همانا خدای عزوجل بر نینگیخت پیامبران را، مگر به راستگویی و ادای امانت به نیکوکار و بدکار.
امیرمۆمنان صلوات الله علیه، راستگویی را قویترین پایه ایمان، ملاک دین و الهام از سوی خدا دانسته، می فرماید:
«اَلصدقُ اقوی دَعائِمِ الایمانِ»(شرح غررالحکم، ج 2، ص 6. ) ؛راستی قویترین رکن ایمان است.
انسان تا یک ایمان واقعی نداشته باشد نمی تواند صادق باشد چرا که کسی که به خداوند متعال ایمان ندارد و او را ناظر بر اعمال خود نبیند به راحتی دروغ می گوید و دروغگویی را راه پیشرفت و موفقیت خود می داند.
به همین دلیل خداوند متعال بنده های صادقش را بسیار دوست می دارد «اِذا اَحَبَّ اللهُ عَبْداً الهَمَهُ الصِّدقَ»[همان، ج 3، ص 161 ] وقتی خدا بنده ای را دوست بدارد، راستی را به او الهام می کند.
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود:
«ثَلاثٌ یَقْبَحُ فیهنَّ الصِّدقُ: النَّمیمهُ و اِخبارُکَ الرَّجُلَ عَنْ اَهْلِهِ بِما یَکْرَهُهُ، و تَکذیبُکَ الرَّجُلَ عَنِ الْخَبرِ»[سفینه البحار، ج 2، ص 18 ]
راستگویی در سه چیز ناپسند است: سخن چینی، سخن گفتن با مرد درباره همسرش به چیزی که او را ناخوش آید. تکذیب خبری که شخص می دهد.
همچنین امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود:
«اگر درباره مسلمانی از یک مسلمان سۆال شد و او راست بگوید و (به واسطه راستگویی) ضرری به آن مسلمان وارد سازد، از دروغگویان نوشته می شود و اگر کسی درباره مسلمانی از یک مسلمان سۆال کند و او دروغ بگوید و (به واسطه دروغگویی) منفعتی به او برساند، نزد خدا از راستگویان نوشته می شود.»[بحارالانوار، ج 69، ص 386 ]
معنای این روایت این است که مۆمن باید موقعیت سنج و زیرک باشد و نسبت میان سخن و سود آن را بسنجد و طرف با اهمیت را برگزیند نه اینکه برای سودجویی فردی یا گروهی، دروغ بگوید.
مضرات دروغ و دروغگویی
هر چقدر از ارزش صداقت و راستگویی بگوییم کم گفته ایم و هر چقدر از مضرات دروغ و آثار سوء آن بگوییم باز هم کم گفته ایم، دروغ در قرآن و روایات به شدت نکوهش شده است ، اما متأسفانه در جامعه امروز ما جایگاه صداقت و دروغ عوض شده است، آدم های دروغگو و کذاب را باهوش و زرنگ توصیف می کنیم و کسانی که صداقت دارند را ساده لوح و زود باور.
دروغ گفتن بر سر مسائل بی ارزش برایمان خیلی راحت شده است مثلا خیلی راحت قیمت کالایی را که خریده ایم پایین و بالا می گوییم، در مورد سن مان، وزنمان، داشته و نداشته هایمان و .... برای هر چیز ریز و درشتی دروغ می گوییم ، اما غافلیم از اینکه دروغ مانند یک سم است که با هر بار گفتن آن مقداری سم خطرناک وارد بدنمان می کنیم و چه اشتهای عجیبی داریم ما برای استفاده از این گناه بنیان کن.
از مضرات دروغ چه می دانیم ؟!
دروغ ریشه و سرچشمه سایر گناهان بوده، اگر همه گناهان در یک فضا موجود باشد، کلید مورد نیاز برای ورود به این فضا دروغ است، در دنیا و آخرت انسان را از رحمت الهی محروم می نماید، و در میان مردم بی اعتبار می کند، اعتماد عمومی را سلب می نماید و جامعه را به نفاق دچار می کند.
امام سجاد (علیه السلام) در این باره به فرزندان خود فرموده اند: لِولده اتَقّوا الکذِبَ الصَغیر مِنهُ وَالکبیرَ فی کل جِدّ وَ هَزل فاِنَ الرَجل إذا کذَبَ فی الصَغیر اجتَری عَلی الکبیر؛از دروغ؛ چه کوچک و چه بزرگ، و چه جدی و چه شوخی آن بپرهیزید، زیرا انسان هرگاه در چیز کوچکی دروغ بگوید، به گفتن دروغ بزرگ نیز جرأت پیدا می کند. (الکافی، ج 2: 338)
از حضرت محمد (صلی الله و علیه وآله) نقل شده است که ایشان فرموده اند: إذا کذَبَ العَبدُ کذَبة تباعَدَ المَلَک مِنهُ مَسیرةَ مِیلٍ نَتنِ ماجاءَ بِهِ؛ هرگاه بنده ای دروغ بگوید، از او بوی زننده ای که از عمل خود ایجاد نموده است (به واسطهء دروغ گفتن) فرشته (فرشتگان) به فاصله یک میل (چهار هزار ذرع) از او فاصله می گیرند. (شرح نهج البلاغه، ج 6: 357)
همچنین از امام محمدباقر (علیه السلام) نقل شده است که فرموده : خداوند متعال برای بدی، قفل هایی قرار داده و کلیدهای آن قفل ها را شراب قرار داده است و دروغ، بدتر از شراب است. (الکافی، ج 2: 338)
امیرمومنان علی علیه السلام می فرماید: اعتِیادُ الکِذبِ یُورِثُ الفَقرَ: عادت به دروغگویى فقر مى آورد.(بحارالأنوار : ج 36،ص261)
